شهرهای توریستی ایران و اماکن گردشگری

بیرجند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بیرجند
Birjan-logo.jpg
کشور ایران
استان خراسان جنوبی
شهرستان بیرجند
بخش مرکزی
مردم
جمعیت ۱۷۸٬۰۲۰[۱]
رشد جمعیت ۲٫۴٪
تراکم جمعیت ۳۶۹۷ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت ۴۲٫۷ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا ۱۴۹۱ متر[۲]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه ۱۶٫۵ درجهٔ سانتی‌گراد[۲]
میانگین بارش سالانه ۱۷۱ میلی‌متر[۲]
روزهای یخبندان سالانه ۴۸ روز[۳]
اطلاعات شهری
شهردار عباس‌علی مدیح
ره‌آورد زعفران، زرشک، عناب، قالی و فرش دستباف
پیش‌شماره تلفنی ۰۵۶
وبگاه شهرداری بیرجند
بیرجند بر ایران واقع شده‌است
بیرجند
روی نقشه ایران
۳۲.۸۷° شمالی ۵۹.۲۱° شرقیمختصات: ۳۲.۸۷° شمالی ۵۹.۲۱° شرقی

:بیرجَند دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات مرکز استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان بیرجند در شرق ایران است. این شهر در سال ۱۳۹۰، تعداد ۱۷۸٬۰۲۰ نفر جمعیت داشته[۱] و چهل و نهمین شهر ایران بوده‌است.

بیرجند نخستین شهر در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آبلوله بیرجند به عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می‌شود.[۴] این شهر همچنین دومین شهر در ایران است که در سال ۱۳۰۲ و پیش از تهران از لوله‌کشی آب شهری برخوردار گردید.[۵] باغ اکبریه یکی از بناهای تاریخی شهر در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.[۶]

مدرسه شوکتیه در این شهر، سومین مدرسهٔ آموزش به سبک نوین -بعد از دارالفنون تهران و رشدیه تبریز- است. به علت موقعیت سیاسی و استراتژیک بیرجند، سومین فرودگاه کشور در سال ۱۳۱۲ پس از قلعه‌مرغی و بوشهر در این شهر ساخته شد[۷] و تا پیش از جنگ جهانی دوم، کنسولگری‌های انگلستان و روسیه در بیرجند مشغول فعالیت بوده‌اند.[۸]

محتویات

۱ نام
۲ تاریخ و جغرافیای بیرجند
۲.۱ پیش از اسلام
۲.۲ پس از اسلام
۲.۳ صفویه
۲.۴ قاجاریه
۲.۴.۱ کنسولگری‌ها
۲.۴.۲ مدرسه شوکتیه
۲.۴.۳ بانک شاهنشاهی
۲.۴.۴ سینما
۲.۵ پهلوی
۲.۵.۱ بنگاه خیریه آبلوله
۲.۵.۲ هنگ ژاندارمری
۲.۵.۳ تیپ ارتش
۲.۵.۴ شهرداری
۲.۵.۵ فرودگاه
۲.۵.۶ گمرک
۲.۵.۷ بیمارستان امام رضا
۲.۵.۸ دانشگاه
۲.۶ جمهوری اسلامی
۲.۶.۱ تأسیس استان خراسان جنوبی
۳ گویش بیرجندی
۴ آموزش و فرهنگ
۴.۱ آموزش عالی
۵ جمعیت
۶ جاذبه‌های گردشگری
۶.۱ تاریخی
۷ آب و هوا
۸ ترابری
۸.۱ هوایی
۸.۱.۱ فرودگاه بین‌المللی بیرجند
۸.۱.۲ فرودگاه نظامی خور
۸.۲ زمینی
۸.۲.۱ پایانه مسافربری بیرجند
۸.۲.۲ پایانه باربری بیرجند
۸.۲.۳ پایانه مسافربری شرق بیرجند
۹ برخی از مشاهیر و شخصیت‌های برجسته
۱۰ جستارهای وابسته
۱۱ منابع

نام

نام اصلی این شهر، بیرجند است که به صورت‌های برجند، برجن، برکن و بیرگند نیز در نوشته آمده‌است.

آقای رجبعلی لباف خانیکی در مقاله خود تحت عنوان «تأملی در نام بیرجند»، بیرجند را مرکب از دو جزء «بیر» و «جند» می‌داند. «بیر» در پارسی باستان به معانی رعد و برق، صاعقه و طوفان و «جند» که معرّب «کند» است به زبان فرارودی به معنی مکان و شهر آمده‌است. با توجه به نامهای مناطق و شهرها در خراسان بزرگ، مانند تاشکند، خجند، سمرقند و…، این وجه تسمیه درست‌تر به نظر می‌رسد.
تاریخ و جغرافیای بیرجند

بیرجند از مناطق کهن و تاریخی ایران است که در جغرافیای دوره اسلامی همواره جزئی از کوره یا ناحیه قهستان بوده است.
پیش از اسلام

علاوه بر نام بیرجند که ساختار آن برگرفته از زبان پهلوی بوده و به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد، بنا به روایتی، بیرجند، احتمالاً در اواخر حکومت ساسانیان و توسط زرتشتیان یزدی و کرمانی به عنوان منزلگاهی در حاشیه کویر و در مسیر عبور از کویر به سمت شمال خراسان بزرگ و ماوراءالنهر بنا شده‌است.[۸]

اشعار حکیم نزاری، وجود محله‌ای به نام گبرآباد در بافت قدیمی شهر، کاوشهای به عمل آمده از قلاع دختر در «بند دره» و «قلعه دره»، و نیز کتیبه به‌دست آمده از کال جنگال در روستای رچ از توابع خوسف، «تخته سنگ لاخ مزار» واقع در روستای کوچ، سنگ نگاره و کتیبه‌های پهلوی اشکانی در دره «استاد تنگل»، حکایت از قدمت چند هزار ساله بیرجند دارد.

همچنین علاوه بر وجود گورستانهای زرتشتی‌ها در اغلب روستاها و نیز وجود آتشکده‌های سفلی و علیا.[۸] که دال بر قدمت تاریخی این منطقه‌است، نام برخی از روستاهای اطراف شهر بیرجند دارای ریشه پهلوی و اساطیری هستند، مانند: پخت، گیو، سهراب، ماژان، سلم آباد، درخش، خراشاد، رودک، دستجرد، چاج، چهکند، جمشیدآباد و…[۹]
پس از اسلام

احتمالاً یاقوت حموی اولین جغرافیدانی است که از «بیرجند» به عنوان یکی از شهرهای منطقه قهستان یاد کرده‌است. حمدالله مستوفی «بیرجند» را از شانزده ولایت قهستان و مرکز ولایتی با توابعی چند دانسته که در آن مقدار فراوانی زعفران، انگور، میوه و اندکی غله به دست می‌آمده‌است.

زین العابدین شیروانی، بیرجند را قصبه‌ای شهر مانند از توابع خراسان و دارالملک قهستان معرفی کرده و افزوده‌است که قریب به چهار هزار خانه دارد. آب بیرجند از کاریز تأمین می‌شود و مردمش همگی شیعه اند. اعتمادالسلطنه نیز آن را از قرای قهستان دانسته‌است. برخی بیرجند را به علت کوچکی آن «برکند» ثبت کرده‌اند بر به معنای «نصف» و کند به معنای «شهر» در مجموع به مفهوم قصبه.
قلعه تاریخی بیرجند

بیرجند در قدیم چند بار به علت زلزله ویران شده‌است. در فرهنگ عامه بیرجند، داستانهای بسیاری دربارهٔ ویرانی بیرجند در یک زلزله عظیم و سکونت دسته‌ای از کولیهای چادرنشین در آن، نقل شده‌است. این شهر از عهد صفویه که خانواده امیریه در آنجا امارت یافتند رو به اعتبار گذاشته‌است.[۹]